Gelijke kansen bij gronduitgifte: informatie over het Didam arrest

Het arrest van de Hoge Raad van 26 november 2021 heeft grote invloed gehad op de praktijk van gebiedsontwikkeling. Gemeenten legden hun uitgiftes van grond en gebouwen langs de lat van deze uitspraak: een overheid moet zorgen voor gelijke kansen voor geïnteresseerde partijen.

Verkoopprocedures werden herzien, selectiecriteria werden opgesteld. Wat tijd en capaciteit kostte. En dat terwijl de druk om (woning)bouwprojecten te ontwikkelen al enorm is. De VvG zag dat er bij gemeenten veel vragen waren over de gevolgen van de uitspraak. Geldt de uitspraak ook voor locaties voor sociale woningbouw, voor verhuur en (erf)pacht? Wat is wijsheid met betrekking tot lopende onderhandelingen en gesloten overeenkomsten?

De VNG/VvG en diverse (advocaten)kantoren hebben online bijeenkomsten en webinars georganiseerd. Ook is er veel informatie verschenen zoals de factsheet van het ministerie van BZK, Q&A's en artikelen. Wij hebben deze informatie voor u verzameld en een deel van deze informatie kunt u hier nogmaals bekijken of nalezen. Veel uitspraken die na Didam zijn gedaan kunt u ook op deze pagina terugvinden.

Veel dank aan allen die bereid waren/zijn om hun kennis te delen. Inmiddels hebben ook diverse gemeenten voorbeelden toegezonden zodat andere gemeenten hiervan kennis kunnen nemen. De VvG is deze gemeenten hiervoor zeer erkentelijk.

Zoals ook in de brief van minister De Jonge van 24 juni 2022 is aangekondigd, heeft de Vereniging van Grondbedrijven zich samen met de VNG, de NEPROM en BZK beziggehouden met het (laten) opstellen van een handreiking. Deze is thans beschikbaar.

Het Hof Arnhem-Leeuwarden heeft op 4 april 2023 het arrest in de bodemprocedure gewezen. In deze bodemprocedure heeft het hof beslist dat de gemeente aan alle belangstellenden de mogelijkheid had moeten geven om mee te bieden en de koopovereenkomst wordt vernietigd. De gemeente mag de gemeentehuislocatie alleen verkopen in een procedure waarin (potentiële) gegadigden zijn uitgenodigd mee te dingen naar de locatie. Verder besliste het hof dat de gemeente onrechtmatig heeft gehandeld en daarom schade moet vergoeden.

Deze uitspraak deed wederom veel stof doen opwaaien. En leidde tot veel publicaties en webinars. Klik hier voor een overzicht van webinars waar u zich nog voor kunt opgeven.

Inmiddels heeft advocaat-generaal (AG) Snijders de Hoge Raad in zijn conclusie van 24 mei 2024 in de bodemprocedure van de Didamzaak geadviseerd om de regels van het Didamarrest van de Hoge Raad uit 2021 (hierna: de Didamregels) te verduidelijken en te beperken.

De overheid moet de mogelijkheid hebben om van de Didamregels af te wijken als zij daarvoor een goede reden heeft en de niet-naleving van die regels moet niet tot ongeldigheid van de overeenkomst en overdracht leiden. Verder adviseert de AG de Hoge Raad ook om te verduidelijken op welke handelingen en goederen van de overheid de Didamregels nog meer van toepassing zijn en op welke wijzen gelijke kansen kunnen worden geboden bij de toepassing van die regels. 

Inmiddels heeft de Hoge Raad op 15 november 2024 het Didam II-arrest gewezen en heeft geoordeeld dat een koopovereenkomst die in strijd met de zogenoemde Didam-regels is gesloten, niet om die reden ongeldig is. En dat een overheidslichaam dan in beginsel onrechtmatig handelt jegens een (potentiële) gegadigde die ten onrechte geen gelijke kans heeft gekregen. Daarmee kan schadevergoeding op haar plaats zijn. Uit het arrest blijkt ook dat de regels over het bieden van gelijke kansen ook al golden voorafgaand aan het Didam-arrest van 2021.

UITGELICHT:

  • WEBINAR van Arjan Bregman van 7 december 2021
  • BEANTWOORDING van de vragen door Arjan Bregman van de tijdens het webinar van 7 december 2021 gestelde vragen
  • FACTSHEET uitgifte van onroerende zaken en het bieden van gelijke kansen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 10 januari 2022
  • WEBINAR Academie van de Rechtspraktijk van 26 januari 2022 waarin Wouter Kurpershoek in gesprek ging met Willem van der Werf, Marc Houweling, Jan Brugman, Helen Amerika en Friso de Zeeuw
  • Q&A van Houthoff van 26 januari 2022
  • WEBINAR met Tycho Lam en Matthijs Mutsaers van Hekkelman advocaten en notarissen van 27 januari 2022
  • SHEETS van de presentaties van Tycho Lam en Matthijs Mutsaers van Hekkelman advocaten en notarissen, getoond tijdens hun webinar van 27 januari 2022
  • VERSLAG van Ronde Tafelgesprek van 23 februari 2022 
  • BRIEF van minister De Jonge aan gemeenten over implementatie van het Didam-arrest in het beleid 24 juni 2022
  • KENNISSESSIE met Arjan Bregman van het Expertteam Woningbouw van 7 juni 2022
  • ANALYSE van Manfred Fokkema op gebiedsontwikkeling.nu (Dit is wat het Didam-arrest betekent voor de praktijk van gebiedsontwikkeling) 24 augustus 2022
  • BLOG van Robert Lucassen van 20 september 2022
  • HANDREIKING implementatie van het arrest Didam in het gemeentelijke grond(uitgifte) beleid ten behoeve van vastgoed- en gebiedsontwikkeling van Arjan Bregman november 2022
  • ARTIKEL van Manfred Fokkema in het Praktijkblad Grondzaken en Gebiedsontwikkeling 2022-5 (Het tsunamieffect van het Didam-arrest - deel 2)
  • PRESENTATIE van Arjan Bregman (toelichting handreiking implementatie Didam-arrest in gemeentelijke grond(uitgifte)beleid tijdens bijeenkomst over Didam op 22 november 2022)
  • PRESENTATIE van Manfred Fokkema (toelichting jurisprudentie na Didam tijdens bijeenkomst over Didam op 22 november 2022)
  • ANALYSE van Manfred Fokkema op gebiedsontwikkeling.nu (Ook na het Didam-arrest nog mogelijkheden voor marktinitiatieven) 29 november 2022
  • ARREST van het Hof Arnhem-Leeuwarden (bodemprocedure) van 4 april 2023
  • ANALYSE van Manfred Fokkema op gebiedsontwikkeling.nu (Het vernietigende vervolg van het Didam-arrest) van 5 april 2023
  • BLOG van Marleen Botman van Pels Rijcken (Overeenkomsten in strijd met het Didam-arrest zijn vernietigbaar) van 13 april 2023
  • SHEETS van de presentatie van het webinar dat Manfred Fokkema van Infense advocaten heeft gegeven op 21 september 2023. Wilt u het webinar terugzien? Mail dan naar manfred.fokkema@infense.nl
  • ANALYSE van Manfred Fokkema op gebiedsontwikkeling.nu (De betekenis van het Didam-arrest in de praktijk: een nieuwe tussenstand) van 19 oktober 2023
  • ANALYSE van Manfred Fokkema op gebiedsontwikkeling.nu (Dit is wat het Didam II-arrest betekent voor de praktijk van gebiedsontwikkeling) 18 november 2024

 

VOORBEELDEN GEMEENTEN:

 

CHRONOLOGISCH OVERZICHT VAN INFORMATIE OVER HET ARREST:

  • WEBINAR van Arjan Bregman van 7 december 2021
  • BEANTWOORDING van de vragen door Arjan Bregman van de tijdens dit webinar gestelde vragen
  • FAQ document van Ten Holter Noordam advocaten
  • SHEETS van het webinar van Nysingh advocaten en notarissen van 16 december 2021 met Jessica de Roos, Ingrid van den Berge, Patrick Haccou, Ekram Belhadj en Edith Dutmer. Leden en donateurs kunnen de sheets van dit webinar bekijken door in te loggen. Indien u werkzaam bent bij één van onze leden/donateurs, en u zich nog niet heeft aangemeld, stuur dan een mail naar info@vvg.nl.
  • WEBINAR van Tycho Lam en Matthijs Mutsaers van Hekkelman advocaten en notarissen van 22 december 2021
  • Q&A van Stibbe van 7 januari 2022
  • FACTSHEET uitgifte van onroerende zaken en het bieden van gelijke kansen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 10 januari 2022
  • WEBINAR van Petra Heemskerk en Edmon Oude Elferink van CMS Law van 13 januari 2022
  • BEANTWOORDING KAMERVRAGEN van Kamerlid Pouw-Verweij door minister Hugo de Jonge (17 januari 2022)
  • BEANTWOORDING KAMERVRAGEN van Kamerlid Geurts door minister Hugo de Jonge (17 januari 2022)
  • JURIDISCHE ANALYSE van de gevolgen van het Didam-arrest door AKD van 17 januari 2022
  • WEBINAR Tycho Lam en Matthijs Mutsaers van Hekkelman advocaten en notarissen van 19 januari 2022
  • SHEETS van de presentaties van Tycho Lam en Matthijs Mutsaers van Hekkelman advocaten en notarissen tijdens hun webinar van 19 januari 2022
  • Q&A van Houthoff van 26 januari 2022
  • WEBINAR van La Gro Geelkerken Advocaten van 25 januari 2022 
  • Q&A EN PRESENTATIE van La Gro Geelkerken Advocaten
  • WEBINAR Academie van de Rechtspraktijk van 26 januari 2022 waarin Wouter Kurpershoek in gesprek ging met Willem van der Werf, Marc Houweling, Jan Brugman, Helen Amerika en Friso de Zeeuw
  • WEBINAR met Tjinta Terlien en Eline Jansen van Ploum advocaten van 27 januari 2022
  • SHEETS van de presentaties van Tjinta Terlien en Eline Jansen van Ploum advocaten, getoond tijdens het webinar van 27 januari 2022 
  • WEBINAR met Tycho Lam en Matthijs Mutsaers van Hekkelman advocaten en notarissen van 27 januari 2022
  • SHEETS van de presentaties van Tycho Lam en Matthijs Mutsaers van Hekkelman advocaten en notarissen, getoond tijdens hun webinar van 27 januari 2022
  • KORT GEDING VONNIS van 28 januari 2022 van het Gerecht in eerste aanleg van Sint Maarten
  • VOORBEELD BEKENDMAKING enkelvoudige gunning gemeentegrond en/of gemeentelijk vastgoed (gemeente Rotterdam)
  • WEBINAR met Tony van Wijk, Jasper Molenaar, Joske Hagelaars en Frank Cornelissen van Dirkzwager van 2 februari 2022
  • VOORBEELD BEKENDMAKING van verkopen en voornemens tot verkoop van gemeentelijke onroerende zaken (gemeente Leeuwarden)
  • AANPAK (gemeente Rotterdam)
  • BEKENDMAKING VOORGENOMEN UITGIFTEN (gemeente Deventer)
  • BEKENDMAKING OP OVERHEID.NL (gemeente Deventer): Gemeenteblad 2022, 130959
  • VERSLAG van Ronde Tafelgesprek van 23 februari 2022
  • ARTIKEL in het Praktijkblad Grondzaken en Gebiedsontwikkeling 2022-1 (Het Didam Arrest)
  • KORT GEDING Rechtbank Midden-Nederland van 18 maart 2022
  • ADDENDUM NOTITIE BELEIDSUITGANGSPUNTEN GRONDTRANSACTIES gemeente Beekdaelen 5 april 2022
  • UITSPRAAK Rechtbank Gelderland van 6 april 2022
  • BEKENDMAKINGEN VASTGOEDVERKOPEN (gemeente Groningen)
  • ARTIKEL IN OMGEVINGSWET Voorzieningenrechter Midden-Nederland te kort door de bocht inzake ‘Didam’, bom onder gebiedsontwikkeling en gesloten overeenkomsten? 22 april 2022
  • NOTITIE WERKWIJZEN BELEID EN VASTGOED (de BUCH)
  • KENNISGEVING GESLOTEN SAMENWERKINGSOVEREENKOMST (de BUCH)
  • BLOG OP BINNENLANDS BESTUUR Didam en persoonlijke aansprakelijkheid ambtenaren 2 mei 2022
  • BRIEF van minister De Jonge aan gemeenten over implementatie van het Didam-arrest in het beleid 24 juni 2022
  • ARTIKEL in het Praktijkblad Grondzaken en Gebiedsontwikkeling 2022-3 (Het tsunami-effect van het Didam-arrest)
  • KENNISSESSIE met Arjan Bregman van het Expertteam Woningbouw van 7 juni 2022
  • UITSPRAAK Rechtbank Gelderland van 22 juni 2022
  • UITSPRAAK Rechtbank Oost-Brabant van 8 juli 2022
  • UITSPRAAK Hof Arnhem-Leeuwarden van 26 juli 2022
  • UITSPRAAK Rechtbank Noord-Holland van 4 augustus 2022
  • UITSPRAAK Rechtbank Midden-Nederland van 22 augustus 2022
  • UITSPRAAK Rechtbank Gelderland van 25 augustus 2022: één op één verkoop door de gemeente Zevenaar is gerechtvaardigd in het kader van integrale gebiedsontwikkeling.
  • ANALYSE van Manfred Fokkema op gebiedsontwikkeling.nu (Dit is wat het Didam-arrest betekent voor de praktijk van gebiedsontwikkeling) 24 augustus 2022
  • BLOG van Ron de Martines, Sammie Elbertsen en Egbert de Groot op omgevingswet.nl (Het Didam-arrest: is de positie van woningcorporaties écht bijzonder?) 25 augustus 2022
  • OVERZICHT civiele rechtspraak na het Didam-arrest: tekenen de eerste contouren zich af? van 12 september 2022 door Tjinta Terlien
  • UITSPRAAK Rechtbank Overijssel van 14 september 2022: mocht de provincie gronden ruilen zonder selectieprocedure en een nieuwe bekendmaking van de grondruiltransactie? De voorzieningenrechter beantwoordt dit bevestigend.
  • UITSPRAAK Rechtbank Rotterdam van 16 september 2022: herontwikkeling terrein Codrico-fabriek waarbij de gemeente mocht aannemen dat de erfpachter van terrein de enige serieuze gegadigde was voor aankoop/uitgifte in erfpacht: uitzondering Didam-arrest van toepassing.
  • UITSPRAAK Rechtbank Midden-Nederland van 20 september 2022: naar het oordeel van de voorzieningenrechter is het niet aannemelijk dat een bodemrechter tot het oordeel zal komen dat Gemeente Gooise Meren mededingingsruimte had moeten bieden aan andere partijen dan ProRail, waaronder [eiseres], met betrekking tot het perceel. Gemeente Gooise Meren heeft zich rechtsgeldig op de uitzondering van het Didam-arrest beroepen.
  • BLOG van Robert Lucassen van 20 september 2022 
  • UITSPRAAK Rechtbank Den Haag van 5 oktober 2022: in deze zaak oordeelde de rechter dat de gemeente heeft getoetst aan de hand van objectieve, toetsbare en redelijke criteria en dat de gemeente mocht overgaan tot een 1-op-1 grondverkoop, mede vanwege de noodzaak van een integrale ontwikkeling, de zeer beperkte mogelijkheid om de grond zelfstandig te ontwikkelen en omdat een 'stand alone' ontwikkeling niet voldoet aan de ambities en uitgangspunten van het omgevingsplan.
  • UITSPRAAK Rechtbank Noord-Holland van 6 oktober 2022: in deze casus was sprake van verkoop van gemeentegrond waarbij de gemeente op grond van objectieve, toetsbare en redelijke criteria mocht aannemen dat er één serieuze gegadigde was voor aankoop van de grond.
  • UITSPRAAK Rechtbank Midden-Nederland van 20 oktober 2022: met een beroep op het Didam-arrest wordt getracht de vestiging van vluchtelingen op een gemeentelocatie te voorkomen. Omdat er geen sprake is van gronduitgifte is het Didam-arrest niet van toepassing. 
  • UITSPRAAK Rechtbank Noord-Holland van 20 oktober 2022: in deze casus was de koopovereenkomst te goeder trouw gesloten voor 26 november 2021 en dient in beginsel worden nagekomen. De gemeente heeft een afweging moeten maken tussen vertrouwensbeginsel en gelijkheidsbeginsel en heeft op goede gronden voor nakoming van de overeenkomst gekozen.
  • UITSPRAAK Rechtbank Rotterdam van 25 oktober 2022: 
  • HANDREIKING implementatie van het arrest Didam in het gemeentelijke grond(uitgifte) beleid ten behoeve van vastgoed- en gebiedsontwikkeling van Arjan Bregman november 2022
  • ARTIKEL van Manfred Fokkema in het Praktijkblad Grondzaken en Gebiedsontwikkeling 2022-5 (Het tsunamieffect van het Didam-arrest - deel 2)
  • PRESENTATIE van Arjan Bregman (toelichting handreiking implementatie Didam-arrest in gemeentelijke grond(uitgifte)beleid tijdens bijeenkomst over Didam op 22 november 2022)
  • PRESENTATIE van Manfred Fokkema (toelichting jurisprudentie na Didam tijdens bijeenkomst over Didam op 22 november 2022)
  • ANALYSE van Manfred Fokkema op gebiedsontwikkeling.nu (Ook na het Didam-arrest nog mogelijkheden voor marktinitiatieven) 29 november 2022
  • ARREST van het Hof Arnhem-Leeuwarden (bodemprocedure) van 4 april 2023
  • ANALYSE van Manfred Fokkema op gebiedsontwikkeling.nu (Het vernietigende vervolg van het Didam-arrest) van 5 april 2023
  • BLOG van Marleen Botman van Pels Rijcken (Overeenkomsten in strijd met het Didam-arrest zijn vernietigbaar) van 13 april 2023
  • SHEETS van de presentatie van het webinar dat Manfred Fokkema van Infense advocaten heeft gegeven op 21 september 2023. Wilt u het webinar terugzien? Mail dan naar manfred.fokkema@infense.nl
  • ANALYSE van Manfred Fokkema op gebiedsontwikkeling.nu (De betekenis van het Didam-arrest in de praktijk: een nieuwe tussenstand) van 19 oktober 2023
  • ANALYSE van Manfred Fokkema op gebiedsontwikkeling.nu (Dit is wat het Didam II-arrest betekent voor de praktijk van gebiedsontwikkeling) 18 november 2024

Klik hier voor een overzicht van webinars.

 

Aanvullingswet grondeigendom

De Aanvullingswet grondeigendom Omgevingswet bevat nieuwe regels over onder andere voorkeursrecht, onteigening, kostenverhaal en stedelijke kavelruil.

Handreikingen

Handreiking Kostenverhaal en financiële bijdragen Omgevingswet 

Handreiking grondeigendom Omgevingswet voorkeursrecht, onteigening en stedelijke kavelruil mei 2022

Handreiking nadeelcompensatie

Webinars

Op donderdag 10 februari 2022 werden er twee webinars gehouden over het grondbeleidsinstrumentarium. Het eerste webinar ging over kostenverhaal en financiële bijdragen en het tweede webinar over onteigening, voorkeursrecht en nadeelcompensatie. Klik hier om deze webinars terug te kijken.

Bijeenkomsten

Begin 2023 zullen er bijeenkomsten worden georganiseerd met als onderwerp de plankostenscan. Nadere informatie volgt.

Verdere interessante informatie

bekijk officiële bekendmakingen

Publicaties op het gebied van grondbeleid en gebiedsontwikkeling

Regelmatig verschijnen er publicaties op het gebied van grondbeleid en gebiedsontwikkeling en zaken die deze onderwerpen raken. Een overzicht van diverse publicaties kunt u hier vinden.

bekijk publicaties
Vereniging van Grondbedrijven
Nassaulaan 12 - 2514 JS - Den Haag