Verslag Regiobijeenkomst VvG Noord-Holland
Op 23 mei 2019 hield de Vereniging van Grondbedrijven regio Noord-Holland haar drukbezochte tweejaarlijkse symposium. Deze keer werd er een bezoek gebracht aan de gemeenten Haarlem en Zandvoort. Deze gemeenten zijn vanaf 2018 weliswaar ambtelijk samengegaan, maar beide bestuurlijk nog steeds zelfstandig.
Tekst: Maurice Kessels
Het ochtenddeel van deze regiobijeenkomst vond plaats in de voormalige Koepelgevangenis van Haarlem, één van de drie koepelgevangenissen die Nederland rijk is. Het gebouw met omliggend terrein staat aan de vooravond van een uitdagende transformatie. Het Rijksvastgoedbedrijf heeft het gebouw dat zijn voormalige functie als strafgevangenis inmiddels heeft verloren onlangs aan de gemeente Haarlem verkocht. De gemeente Haarlem heeft het gebouw op haar beurt onder strikte voorwaarden doorverkocht aan stichting Panopticon, die voornemens is in de koepelgevangenis een geaccrediteerd onderwijsinstituut te gaan huisvesten. Na een welkomstwoord van DT-lid Arjan Van Noort werd door gebiedsmanager Connie Valkhoff de uitdagingen geschetst waar de gemeente Haarlem zich voor geplaatst ziet bij nieuwe gebiedsontwikkelingen in het algemeen. Deze uitdagingen bevinden zich daarbij niet alleen op het fysieke maar nadrukkelijk ook op het sociaal-maatschappelijke vlak. Nieuwe wijken (net als Amsterdam gaat men wel uit van 40% sociale huur, 40% middensegment en 20% vrije sector) dienen zo vorm te krijgen dat de nieuwkomers ook daadwerkelijk mengen met de bewoners die sinds jaar en dag in Haarlem wonen. Bepaalde voorzieningen, zoals een bestaande supermarkt, laten nieuwkomers bijvoorbeeld nu nog wel eens links liggen en komen de integratie niet ten goede. Ook wordt nadrukkelijk gekeken naar partners zoals Prorail, NS en het Hoogheemraadschap voor de aanleg van nieuwe voorzieningen die als vliegwiel van de gebiedsontwikkeling kunnen dienen. Het eeuwige dilemma blijft echter dat er eerst een bepaalde kritische massa moet zijn om deze voorzieningen rendabel te kunnen exploiteren.
Planeconoom Simon Metselaar vertelde daarna over de totstandkoming van de tender van de koepelgevangenis. Hij deed voor de aanwezigen de ins en outs van de business case uit de doeken en schetste waar men momenteel in het herontwikkelingsproces staat. Hoewel tot nog toe geen fysieke ingrepen hebben plaatsgevonden, is het de bedoeling dat in 2021 de koepelgevangenis als onderwijsinstituut haar deuren opent. Daarvoor is onlangs een nieuwe partner uit Heidelberg en de school of Entrepeneurs gevonden nadat de VU en de University College Roosevelt zich als beoogde onderwijsinstelling hadden teruggetrokken. Mochten de plannen onverhoopt stuklopen, dan heeft de gemeente in ieder geval een terugkooprecht in de tenderstukken opgenomen zodat zij daarmee altijd de volledige beschikking over de transformatieopgave houdt. Tot op heden zijn alle partijen daarentegen vol goede moed en tot het bot gemotiveerd om deze herontwikkeling te laten slagen. Vervolgens kwam Sybren van den Busken van de afdeling ruimtelijk beleid aan het woord over het beeldkwaliteitsplan en de kernkwaliteiten van het gebouw die minimaal behouden moeten blijven. Ook de ambities voor de omgeving van de Koepelgevangenis zijn stevig, met onder andere het terugbrengen van water door het uitgraven van een nieuwe gracht. Het kathedrale wauw-effect van de koepel zelf zal hoe dan ook behouden moeten blijven, dus veel nieuwe bouwkundige toevoegingen aan de binnenzijde zullen er niet komen. Er is op creatieve wijze gekozen om voor de toevoeging van het benodigde nieuwe programma de structuur van de gevangenismuren te gebruiken die om de koepelgevangenis heen liggen. Hier zullen onder andere 100 sociale huurwoningen en 250 studentenwoningen worden gerealiseerd. De architect Barry van Waveren sloot de ochtendsessie af met mooie artist impressions van hoe het er in de toekomst allemaal uit zou moeten gaan zien.
Hierna kwamen de deelnemers in de benen en konden ze met eigen ogen het pand gaan verkennen onder de bezielende leiding van voormalig gevangenisbewaarder Marc de Groot die van 2005 tot 2014 als complexbeveiliger van de koepelgevangenis werkzaam is geweest. Zijn verhalen deden oude tijden herleven. Hij vertelde in geuren en kleuren hoe het er in de voorgaande jaren in de koepelgevangenis aan toeging, inclusief opstootjes van gevangenen die bijvoorbeeld een potlood op hun cel hadden weten mee te smokkelen en als wapen wilde inzetten en een oproer waarbij alle 58 gedetineerden weigerden na het luchten terug naar hun cel te gaan omdat het rantsoen verlaagd was van een heel naar een half brood. Het zien van de isoleercellen waar gevangenen tot 14 dagen aaneengesloten in eenzame opsluiting doorbrachten had geen nadere toelichting nodig om op de aanwezigen indruk te maken. De rondleiding werd afgesloten met een welverdiend en luid applaus voor de voormalige gevangenisbewaarder onder het dak van de koepel, nog een keer versterkt door de echoënde werking van deze indrukwekkende ruimte.
Na de lunch werd het middagdeel voortgezet in de gemeente Zandvoort, waar we na een korte treinreis en wandeling in de raadszaal van het gemeentehuis door de wethouder Ellen Verheij-de Haas werden ontvangen. Zij schetste ons kort welke bijzondere eigenschappen Zandvoort bezit, met bijvoorbeeld als enige strandplaats van Nederland een eigen station op loopafstand van het strand waarvandaan ook Amsterdam in een half uur per trein te bereiken is. Niet voor niets wordt Zandvoort internationaal ook wel als Amsterdam Beach gepromoot. De wethouder maakte ons duidelijk dat de gemeente Zandvoort een gemeente is van eb en vloed waar het op zomerse dagen bijzonder druk kan zijn maar op andere dagen in het jaar ook stil als in een echt dorp. Hierna was het de beurt aan de procesmanagers van De Entree en het Badhuisplein, José Meijboom en Marjolein Thon, om ons mee te nemen in de gebiedsontwikkelingsplannen van de gemeente Zandvoort. Er is bij de beoogde herontwikkeling veel aandacht voor een verbetering van de openbare ruimte. Zo zijn er plannen om de looproute vanaf het station richting het strand aanzienlijk te gaan verbeteren waarbij er meer ruimte aan de voetganger zal worden geboden. Ook de komst van de Formule 1 waardoor grote mensenmassa’s per openbaar vervoer naar Zandvoort zullen reizen noopt tot aanpassingen aan de openbare ruimte. Dat betekent dat er naast een wirwar van parkeerterreinen ook hier en daar bebouwing zal moeten gaan wijken. Veel nieuwbouw komt daarvoor, althans in de nabijheid van de looproutes, niet terug. Sowieso ligt toevoeging van nieuwbouw gevoelig omdat daarmee mogelijk de zichtlijnen, en erger nog, het zeezicht van omwonenden anders wel eens op het spel zou kunnen komen te staan. Al deze ambities leiden helaas voor de gemeente Zandvoort wel tot negatieve grondexploitaties. Hier en daar kan gelukkig wel wat van de kosten worden terugverdiend door nieuwe hotelontwikkelingen toe te staan en trekt de Formule 1 extra investeerders. Uitbreiding wordt incidenteel ook toegestaan bij bestaande gebouwen, zoals het dominant aanwezige jaren vijftig Palace Hotel, door dit gebouw enkele verdiepingen op te toppen (thans is Lingotto de ontwikkelaar hiervan). Gelukkig zijn er soms ook financiële meevallers te melden. Naast subsidies uit de metropoolregio om Zandvoort als badplaats aantrekkelijker te maken, heeft de gemeente Zandvoort ook het geluk dat sommige te verwerven plekken een erfpachtsituatie betreffen. De eindtermijnen van deze erfpacht zijn in voorkomende gevallen zelfs al verstreken waardoor er relatief goedkope verwervingen kunnen worden gedaan. Het op een hoger plan brengen van de openbare ruimte vormt de komende tijd een belangrijke uitdaging voor de gemeente Zandvoort, waarbij opvallend genoeg nog steeds veel ruimte wordt geboden aan de auto. Blijkbaar reist toch nog lang niet iedereen met het openbaar vervoer af naar deze badplaats. Een optie waaraan men denkt om het parkeerprobleem verder terug te dringen is de introductie van valet-parking, zoals ook bij Miami Beach gebeurt. De auto zal dan als een betaalde service vanaf de boulevard naar een grote parkeerplaats aan de noordkant of zuidkant van het dorp gereden worden waardoor er parkeerruimte aan de boulevard kan worden vrijgespeeld voor openbare ruimte.
De dag werd al mijmerend over al deze ruimtelijke ambities afgesloten in een strandpaviljoen aan zee onder een stralende zon, waarbij de weide blik over de Noordzee ons eens en te meer deed beseffen wat een gevangene in zijn of haar situatie moet ontberen. Vanaf deze plek bedanken wij andermaal de gemeente Haarlem en Zandvoort voor hun gastvrije onthaal. Het was een memorabele dag!
